Στα πλαίσια της εργασίας μου σαν ψυχολόγος, και στην προσωπική μου ζωή σαν άτομο με συναισθηματικούς δεσμούς και σχέσεις, συζητώ συχνά για τις δυσκολίες που δημιουργούνται από ψυχική κούραση.
Το συγκεκριμένο είδος κούρασης δεν θεραπεύεται από ένα βράδυ καλού ύπνου, χαλάρωσης ούτε και καλύτερων διατροφικών επιλογών. Το συγκεκριμένο είδος εξάντλησης δημιουργεί ένα πλαίσιο μέσω του οποίου δραστηριότητες οι οποίες έφερνες εις πέρας με ευκολία ή κάποιες δυσκολίες, φαίνονται πλέον ακατόρθωτες. Η συγκεκριμένη εξάντληση φέρνει μαζί της ένα βάρος το οποίο δημιουργεί έντονες δυσκολίες αναπνοής. Ανάλογα με την δραστηριότητα και τον ρόλο σου, η παρουσίαση αυτής της ψυχολογικής κούρασης στην καθημερινότητα σου θα διαφέρει από τα «συμπτώματα» που παρουσιάζει ο διπλανός σου.
Για παράδειγμα, μια φοιτήτρια βρίσκει πλέον δύσκολο να ξυπνήσει το πρωί, οι τελικές προθεσμίες που πλησιάζουν προκαλούν δυσφορία, ξετρυπώνουν φόβους και δημιουργούν καταστροφικά σενάρια στο μυαλό αλλά και στην ψυχή της. Κάποτε οι τελικές προθεσμίες ισοδυναμούσαν με την ατομική της ελευθερία, αφού επιδείκνυαν την τελική ευθεία και την άμεση αύξηση ελεύθερου χρόνου.
Για ένα άτομο που δουλεύει σκληρά, οι καθημερινές δραστηριότητες της δουλειάς μαζεύονται και σχηματίζουν ένα τεράστιο βουνό. Όσο και να ψάχνει, δεν μπορεί να εντοπίσει το μονοπάτι που θα οδηγήσει στην κορυφή. Το μόνο που βλέπει είναι οι άγριοι γκρεμοί και το πυκνό δάσος. Η οποιαδήποτε δραστηριότητα συνοδεύεται από έντονους αναστεναγμούς, τα email που πρέπει να απαντηθούν καταντούν βάσανο, αφού νιώθει ότι επί της ουσίας μιλάει στον τοίχο. Οι παρουσιάσεις ιδεών και λύσεων στους μετόχους, δημιουργούν την αίσθηση ότι θα εκδικαστούν οι δεξιότητες και ο τρόπος σκέψης για ένα ανεξιχνίαστο έγκλημα.
Στους γονείς, η ψυχική εξάντληση αλλάζει τον φακό μέσα από τον οποίο συναναστρέφονται με το παιδί τους. Στο παρελθόν, το κλάμα του παιδιού τους αντιλαμβανόταν σαν ένδειξη ανάγκης που το παιδί δεν μπορεί να καλύψει μόνο του. Πλέον όμως, το ίδιο κλάμα τους τρυπάει τα αφτιά. Το μπάνιο, το φαγητό αλλά και η οποιαδήποτε προετοιμασία για οικογενειακή έξοδο δημιουργεί συναισθηματική υπερφόρτωση, αντί ενθουσιασμό για το ότι θα δημιουργηθούν καινούργιες και πρωτίστως κοινές αναμνήσεις.
Όσο αφορά το μεταξύ 2 συντρόφων, υπάρχουν και εκεί σημαντικές αλλαγές λόγω της ψυχικής εξάντλησης. Η αντίληψη του ενός για τον άλλον αλλάζει δραματικά. Το τι έχριζε εκτίμησης στο άλλο άτομο, τώρα εξετάζεται στο μικροσκόπιο με μια δόση κριτικής. Για παράδειγμα η ανεξαρτησία, η μη προσκόλληση στο κινητό τηλέφωνο, η διάθεση για σκληρή δουλειά, ο τρόπος σκέψης, δεν είναι πλέον αξιοθαύμαστα χαρακτηριστικά. Νιώθουν σαν εμπόδια στο να καλυφτούν οι συναισθηματικές σου ανάγκες.
Όλα αυτά τα παραδείγματα έχουν κοινό ένα σημαντικό σημείο. Η ψυχική κούραση προωθεί την εγωκεντρική αντίληψη της οποιαδήποτε κατάστασης. Η εγωκεντρική αντίληψη σε αυτή την περίπτωση δεν σημαίνει ότι κάποιος έχει καβαλήσει το καλάμι και χρειάζεται άμεσα να προσγειωθεί στην πραγματικότητα. Σημαίνει όμως ότι υπάρχει μόνο η δυνατότητα να καταλάβουμε την οποιαδήποτε κατάσταση με γνώμονα το πως μας επηρεάζει προσωπικά.
Για παράδειγμα οι φοιτητές μπορεί να μην απαντήσουν καθόλου στα email των επιβλεπόντων τους, μπορεί να κάνουν απροσεξίες που έχουν σημαντικές συνέπιες, να μένουν στο κρεβάτι τους μέχρι αργά παρά την γνώση ότι χρειάζεται να σηκωθούν και να διαβάσουν.
Ένα εργατικό άτομο, μπορεί σιγά σιγά να βλέπει τους ρυθμούς του να μειώνονται χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο. Για παράδειγμα, τα αναπάντητα mails αυξάνονται σε αριθμό. Η σκέψη ότι χρειάζεται να παρουσιαστούν στον χώρο εργασίας νιώθει ασήκωτη. Οι συνάδελφοι που κάποτε η ομιλητικότητα τους ήταν πηγή χαλάρωσης πλέον είναι πηγή ενόχλησης, όπως και οι απλές συζητήσεις περί ανέμων και υδάτων. Η γραβάτα που θεωρείτε κανόνας ένδυσης πήρε την μορφή θηλιάς στον λαιμό που όλο και σφίγγει δυσκολεύοντας την αναπνοή.
Ένας πατέρας αντιλαμβάνεται το ξέσπασμα του παιδιού του με τον φακό του πως επηρεάζεται ο ίδιος. Για παράδειγμα ότι έρχεται σε δύσκολη θέση, ότι ρεζιλεύεται. Κατά συνέπεια δημιουργούνται σκέψεις «μονόδρομοι» με έντονες ανησυχίες για το τι μπορεί να πουν οι θεατές για την ποιότητα του σαν πατέρας, αλλά και ότι «εγώ φταίω που σε έχω κακομάθει». Οι σκέψεις μονόδρομοι καταλήγουν μόνο στην διαφοροποίηση της υφιστάμενης σχέσης από αντίδραση.
Όταν ένας από τους 2 συντρόφους είναι ψυχικά καταβεβλημένος/η τότε επηρεάζεται η ισορροπία της σχέσης. Για παράδειγμα εάν ο/η σύντροφος «1» είναι κουρασμένος και δεν έχει διάθεση για κουβέντα το άλλο άτομο το οποίο είναι ψυχικά καταβεβλημένο (σύντροφος «2») δεν είναι σε θέση να αναλογιστεί την κούραση του συντρόφου του η οποία αποτρέπει την κάλυψη οποιονδήποτε αναγκών. Ο σύντροφος «2» προσωποποιεί την κούραση του άλλου ατόμου και νιώθει απόρριψη, λύπη, και κατά συνέπεια ότι η αδυναμία του συντρόφου «1» να καλύψει τις οποιεσδήποτε ανάγκες υπάρχουν, είναι στην ουσία επίθεση κατά το άτομο του.
Όλα αυτά τα παραδείγματα είναι απόλυτα φυσιολογικά αποτελέσματα της ψυχικής εξάντλησης. Απόλυτα φυσιολογικά δεν σημαίνει και δικαιολογημένα. Οι αντιδράσεις σου προς το παρών είναι μειωμένες μόνο στο πως η κατάσταση σε επηρεάζει, πως οι ανάγκες σου χρειάζονται άμεσα προσοχή, πως οι καταστάσεις σε απογοητεύουν. Όλα αυτά μπορεί να είναι αλήθεια. Επίσης αλήθεια είναι και το ότι αντιλαμβάνεσαι αυτές τις ελλείψεις σαν μόνιμο καθεστώς, χωρίς να αναγνωρίζεις ότι όπως οι δικές σου δυνατότητες και ανάγκες αυξομειώνονται, το ίδιο ισχύει και για τους υπόλοιπους. Όταν οι ανάγκες ενός ατόμου δεν είναι καλυμμένες, τότε χρειάζεται να αναρρώσουν πριν έχουν δυνατότητα να ασχοληθούν με τις δικές σου προτεραιότητες.
Όταν αντιληφθείς ότι βλέπεις τα άτομα που σε περιβάλλουν μέσω έντονης κριτικής και συναισθηματικό πόνο, όταν προσέξεις ότι έχεις ξεκινήσει να ξεχνάς ότι όμορφο σου έχουν προσφέρει με όλη τους την καλή διάθεση, όταν όλα τα θετικά τους χαρακτηριστικά έχουν πάρει την πίσω θέση, χρειάζεται να λάβεις άμεσα μέτρα.
Τα μέτρα αυτά, όσο παράξενο και να σου φαίνονται αφορούν την χαλάρωση των ρυθμών σου. Χρειάζεται περισσότερη ενδοσκόπηση, όπως και το να μην βασίζεσαι μόνο στην δυνατότητα σου για ορθολογική σκέψη. Αυτό δεν σου δίνει το δικαίωμα να αντιδράς χωρίς σκέψη για πιθανές συνέπειες. Αν και μπορεί να σου φανεί άδικο, χρειάζεται να αναλάβεις την ευθύνη της κούρασης σου, όσο αφορά τις συναισθηματικές δυσκολίες που σου προκαλεί. Χρειάζεται να δώσεις έμφαση στις δικές σου ανάγκες και να προσπαθήσεις να τις καλύψεις εσύ. Οι γνωστικές σου δυνατότητες δεν είναι ο μόνος τρόπος να καταλάβεις το τι γίνεται γύρω σου. Να έχεις στα υπόψη σου ότι η δυνατότητα σου να φτάσεις σε αντικειμενικά συμπεράσματα την δεδομένη στιγμή είναι μειωμένη.
Προσπάθησε να βρεις στιγμές ησυχίας, μέσω των οποίων θα αποποιηθείς τις απαιτήσεις της καθημερινότητας σου και τις απαιτήσεις που έχεις εσύ για τον εαυτό σου. Είναι πιθανόν ότι σε κάποια στιγμή να ανέμενες από τον εαυτό σου υπεράνθρωπα πράγματα, δεν έδωσες την ευκαιρία να ξεκουραστείς ότι το χρειαζόσουν, ότι έσπρωξες υπερβολικά τον εαυτό σου να ανταπεξέλθει με καταστάσεις. Εάν είναι δυνατόν, τράβα τον εαυτό σου λίγο πίσω ή κράτα γερά εκεί που βρίσκεσαι σήμερα, χωρίς να αναλάβεις οτιδήποτε άλλο. Αναθεώρησε τα όρια σου, μελέτα τις δυναμικές που υιοθετείς στις σχέσεις σου. Προστάτευσε τον προσωπικό σου χρόνο. Αποποιήσου ευθύνες που δεν είναι δικές σου.
Οι επιδράσεις αυτών των διαφοροποιήσεων δεν θα είναι άμεσες. Ασχέτως με αυτό όμως, είναι ο μόνος τρόπος να ανταπεξέλθεις με το συγκεκριμένο είδος κούρασης και να αποτρέψεις το να ξανασυμβεί σε τέτοιο βαθμό.